• Podstawa programowa

        •  

          PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU PRZYRODA
          II etap edukacyjny: klasy IV
           
          Cele kształcenia – wymagania ogólne
          I. Zaciekawienie światem przyrody.
          Uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących w przyrodzie, prezentuje postawę
          badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie odpowiedzi na
          pytania: „dlaczego?”, „jak jest?”, „co się stanie, gdy?”.
          II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich
          weryfikacja.
          Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste
          zależności między zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia według instrukcji,
          rejestruje ich wyniki w różnej formie oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.
          III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej.
          Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje
          sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające bezpieczeństwo
          własne i innych, świadomie działa na rzecz ochrony własnego zdrowia.
          IV. Poszanowanie przyrody.
          Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz
          ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.
          V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia.
          Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych obserwacji, badań, doświadczeń,
          tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej,
          tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje
          technologie informacyjno-komunikacyjne.
           
          Treści nauczania – wymagania szczegółowe
          1. Ja i moje otoczenie. Uczeń:
          1) wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie
          w szkole oraz w domu i proponuje sposoby eliminowania czynników negatywnych;
          2) wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktywności ruchowej
          w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu;
          3) wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu;
          4) opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej;
          5) uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje
          i realizuje swój rozkład zajęć w ciągu dnia;
          6) nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje
          zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji przyrodniczych;
          7) podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop,
          lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych
          obserwacji;
          8) podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni
          przyrodniczej, i wymienia podstawowe zasady opieki nad nimi;
          9) rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje
          trujące lub szkodliwe dla człowieka i podaje zasady postępowania z nimi.
           
          2. Orientacja w terenie. Uczeń:
          1) wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu;
          2) obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania
          i zachodu Słońca, w zależności od pory roku, wskazuje zależność między wysokością
           
          Słońca a długością cienia;
          3) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą;
          4) identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty
          w najbliższym otoczeniu, określa wzajemne położenie obiektów na planie, mapie
          topograficznej i w terenie;
          5) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość
          na mapie z odległością rzeczywistą w terenie;
          6) wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie;
          7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy
          na mapie poziomicowej.
           
          3. Obserwacje, doświadczenia przyrodnicze i modelowanie. Uczeń:
          1) obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje;
          2) obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce;
          3) obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska:
          parowania, skraplania, topnienia i zamarzania (krzepnięcia) wody;
          4) posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię,
          prezentuje za pomocą modelu drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji);
          5) opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje
          i ich mieszaniny;
          6) prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów
          (kształt i ściśliwość);
          7) podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te
          zjawiska na modelu lub schematycznym rysunku;
          8) obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych
          oraz przeprowadza, na podstawie instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność
          cieplną gazów i cieczy;
          9) podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał
          w życiu codziennym, wyjaśnia zasadę działania termometru cieczowego;
          10) wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia
          atmosferycznego; buduje na podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje
          go w prowadzeniu obserwacji;
          11) wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie
          atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) oraz przyrządów służących do ich pomiaru,
          podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii;
          12) obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę
          wiatru, rodzaje opadów i osadów, stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz
          pogody;
          13) opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność
          między wysokością Słońca, długością dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku.
           
          4. Najbliższa okolica. Uczeń:
          1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne
          składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi;
          2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie;
          3) obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego;
          4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów
          lądowych do środowiska życia, na przykładach obserwowanych organizmów;
          5) wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice
          w sposobie ich odżywiania się;
           
          6) przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi,
          posługując się modelem lub schematem;
          7) rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne;
          8) obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość
          przepływu wody, rozróżnia prawy i lewy brzeg;
          9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych;
          10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie;
          11) obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje
          przystosowania ich budowy zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska
          życia;
          12) przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym,
          posługując się modelem lub schematem;
          13) rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne
          charakterystyczne dla okolicy;
          14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia
          znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby.
           
          5. Człowiek a środowisko. Uczeń:
          1) prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie
          najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby);
          2) wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy
          na stan środowiska;
          3) proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu;
          4) podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne
          i niekorzystne zmiany pod wpływem działalności człowieka;
          5) podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie
          człowieka.
           
          6. Właściwości substancji. Uczeń:
          1) wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin
          (ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu;
          2) porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji;
          3) identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące
          ciepło;
          4) podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych
          i plastycznych;
          5) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego
          użytku, odwołując się do właściwości tych substancji;
          6) bada wpływ czynników takich jak: woda, powietrze, temperatura, gleba na przedmioty
          zbudowane z różnych substancji;
          7) wykazuje doświadczalnie wpływ różnych substancji i ich mieszanin (np. soli kuchennej,
          octu, detergentów) na wzrost i rozwój roślin, dokumentuje i prezentuje
          wyniki doświadczenia;
          8) uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość ich ponownego
          przetwarzania (powołując się na właściwości substancji).
           
          7. Krajobrazy Polski i Europy. Uczeń:
          1) rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry;
          2) charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: gór wysokich, wyżyny wapiennej,
          nizinny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, przemysłowy, rolniczy oraz wskazuje
           
          je na mapie;
          3) podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności
          człowieka;
          4) wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki
          narodowe, podaje przykłady rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków
          objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy;
          5) wymienia najważniejsze walory turystyczne największych miast Polski, ze szczególnym
          uwzględnieniem Warszawy, Krakowa, Gdańska;
          6) lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice;
          7) opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski),
          rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie.
           
          8. Organizm człowieka. Uczeń:
          1) podaje nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: układ kostny,
          oddechowy, pokarmowy, krwionośny, rozrodczy, wskazuje na planszy główne
          narządy tych układów:
          a) układ kostny – elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny
          górne, kończyny dolne,
          b) układ oddechowy – jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca,
          c) układ pokarmowy – jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube,
          odbytnica,
          d) układ krwionośny – serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice,
          e) układ rozrodczy żeński – jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy
          męski – jądra, nasieniowody, prącie;
          2) wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka;
          3) rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju
          człowieka (zarodkowy i płodowy, okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy,
          przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości);
          4) opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego;
          5) wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen, identyfikuje
          produkty spalania i oddychania: dwutlenek węgla, para wodna oraz podaje
          ich nazwy;
          6) opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego;
          7) bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widzianego przez lupę
          i podaje przykłady zastosowania lupy;
          8) wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zależność powstającego
          dźwięku od np. naprężenia i długości struny;
          9) bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;
          10) porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji
          zjawisk przyrodniczych, doświadczeń lub pokazów.
           
          9. Zdrowie i troska o zdrowie. Uczeń:
          1) podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin,
          grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie człowieka, wymienia zachowania
          zapobiegające chorobom przenoszonym i wywoływanym przez nie;
          2) wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od momentu zakupu
          do spożycia (termin przydatności, przechowywanie, przygotowywanie posiłków);
          3) wymienia zasady prawidłowego odżywiania się i stosuje je;
          4) podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów,
          paznokci oraz odzieży);
           
          5) charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu;
          6) wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia;
          7) podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad
          bezpieczeństwa w czasie gier i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;
          8) opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach (stłuczenia,
          zwichnięcia, skaleczenia, złamania, ukąszenia, użądlenia), potrafi wezwać pomoc
          w różnych sytuacjach;
          9) podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka
          (np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach
          lub kąpiel w niedozwolonych miejscach);
          10) wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości
          i korzysta z produktów zgodnie z ich przeznaczeniem;
          11) wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym
          posługiwania
          się urządzeniami elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;
          12) wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na
          zdrowie człowieka, podaje propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji
          otoczenia;
          13) wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania.
           
          10. Zjawiska elektryczne i magnetyczne w przyrodzie. Uczeń:
          1) podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania atmosferyczne,
          elektryzowanie się włosów podczas czesania);
          2) demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmioty wykonane
          z różnych substancji;
          3) wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników, uwzględniając
          napięcie elektryczne;
          4) opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje
          i stosuje zasady bezpiecznego obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi;
          5) buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia
          prądu elektrycznego przez różne ciała (substancje);
          6) uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej;
          7) bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także
          oddziaływanie na różne substancje;
          8) buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki zakłócające
          prawidłowe działanie kompasu.
           
          11. Ziemia we Wszechświecie. Uczeń:
          1) opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu – globusa;
          2) wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od
          Słońca;
          3) wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika;
          4) bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego konsekwencje,
          np. camera obscura, cień;
          5) bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających,
          elementów odblaskowych; podaje przykłady stosowania elementów odblaskowych
          dla bezpieczeństwa;
          6) prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi;
          7) odnajduje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy;
          8) wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku.
           
          12. Lądy i oceany. Uczeń:
          1) wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, półkule, kierunki
          główne oraz lokalizuje kontynenty, oceany i określa ich położenie względem
          równika i południka zerowego;
          2) wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180°,
          bieguny;
          3) charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystosowania w budowie
          zewnętrznej do życia na różnej głębokości;
          4) opisuje przebieg największych wypraw odkrywczych, w szczególności Krzysztofa
          Kolumba i Ferdynanda Magellana.
           
          13.Krajobrazy świata. Uczeń:
          1) charakteryzuje warunki klimatyczne i przystosowania do nich wybranych organizmów
          w następujących krajobrazach strefowych: lasu równikowego wilgotnego,
          sawanny, pustyni gorącej, stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej;
          2) opisuje krajobrazy świata, w szczególności: lasu równikowego wilgotnego, sawanny,
          pustyni gorącej, stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej, rozpoznaje je na ilustracji
          oraz lokalizuje na mapie;
          3) rozpoznaje i nazywa organizmy roślinne i zwierzęce typowe dla poznanych krajobrazów;
          4) podaje przykłady współzależności między składnikami krajobrazu, zwłaszcza między
          klimatem (temperatura powietrza, opady atmosferyczne) a rozmieszczeniem
          roślin i zwierząt.
           
          14. Przemiany substancji. Uczeń:
          1) podaje przykłady przemian odwracalnych: topnienie, krzepnięcie i nieodwracalnych:
          ścinanie białka, korozja;
          2) odróżnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie, podaje przykłady tych zjawisk z życia
          codziennego;
          3) bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji: temperatura,
          mieszanie;
          4) podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura)
          oraz parowanie i skraplanie (temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy,
          wielkość powierzchni);
          5) odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich
          mieszanin z życia codziennego;
          6) proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych
          (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie).
           
          15. Ruch i siły w przyrodzie. Uczeń:
          1) opisuje różne rodzaje ruchu;
          2) interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jednostce czasu, wyznacza doświadczalnie
          prędkość swojego ruchu, np. marszu lub biegu;
          3) bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki,
          od których te siły zależą, podaje przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia
          i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu codziennym.
           
          ZALECANE WARUNKI I SPOSÓB REALIZACJI
          Podział treści nauczania dla poszczególnych klas należy rozpocząć od tego, co jest dziecku
          najlepiej znane, czyli od najbliższej okolicy, a następnie poszerzyć je o treści dotyczące
          Polski i świata.
           
          Głównymi obszarami aktywności ucznia w ramach przedmiotu powinny być:
          1) obserwowanie i mierzenie;
          2) doświadczanie;
          3) prowadzenie doświadczeń;
          4) dokumentowanie i prezentowanie;
          5) stawianie pytań i poszukiwanie odpowiedzi.
          Szkoła powinna zapewnić warunki do bezpiecznego prowadzenia zajęć badawczych i
          terenowych, obserwacji i doświadczeń. Część obserwacji i doświadczeń powinna mieć
          charakter ciągły lub okresowy w powiązaniu np. ze zmianami pór roku lub stanów pogody.
          Podczas prowadzenia zajęć proponuje się wykorzystywanie przedmiotów codziennego użytku
          oraz produktów stosowanych w gospodarstwie domowym.

          PRZYRODA – Podstawa programowa (dla klas V-VI)

          Cele edukacyjne

          1. Zainteresowanie światem, jego różnorodnością, bogactwem i pięknem.

          2. Rozumienie zależności istniejących w środowisku przyrodniczym.

          3. Zdobycie umiejętności obserwacji zjawisk przyrodniczych i dokonywania ich opisu.

          4. Poznanie współzależności człowieka i środowiska.

          5. Poznanie zachowań  sprzyjających bezpieczeństwu ludzi i przyrody.

          6. Wyrobienie poczucia odpowiedzialności za środowisko.

          Zadania szkoły

          1. Dostarczanie wiedzy na temat człowieka, udzielanie uczniowi pomocy w rozumieniu samego siebie.

          2. Przekazywanie wiedzy na temat budowy i złożoności świata ożywionego i nieożywionego oraz warunków życia.

          3. Umożliwianie prowadzenia obserwacji środowiska w najbliższej okolicy oraz poznawanych regionach.

          4. Przeprowadzanie ćwiczeń kształtujących umiejętność orientowania się w terenie i na mapie.

          5. Umożliwianie prowadzenia obserwacji zjawisk przyrodniczych, wykonywania prostych eksperymentów i interpretowania ich wyników.

          6. Pobudzanie wrażliwości uczniów na piękno świata i wartość życia.

          7. Kształtowanie postawy szacunku do zwierząt i przyrody oraz odpowiedzialności za ich stan.

          Treści nauczania

          1. Wspólne cechy budowy i czynności organizmów.

          2. Złożoność  świata żywego, znaczenie różnych sposobów jego porządkowania.

          3. Przykłady różnorodności roślin, grzybów i zwierząt oraz środowisk ich życia.

          4. Opis miejsca zamieszkania (formy terenu, skały, wody, gleba, roślinność).

          5. Warunki życia ludzi w najbliższym otoczeniu.

          6. Orientacja w terenie, szkic, plan, mapa.

          7. Krajobraz najbliższej okolicy - obserwacje i opisy:

          1) składniki naturalnego krajobrazu,

          2) sposoby zagospodarowania obszaru,

          3) ludzie i kultura,

          4) zależność  życia ludzi od czynników przyrodniczych i pozaprzyrodniczych.

          8. Krajobrazy nizinne, wyżynne i górskie:

          1) środowisko i jego zagospodarowanie (na przykładzie wybranych krajobrazów Polski),

          2) krajobrazy naturalne i przekształcone przez człowieka,

          3) przykłady pozytywnego i negatywnego zagospodarowania przestrzeni,

          4) krainy Polski.

          9. Wybrane krajobrazy świata:

          1) lądy i kontynenty,

          2) oceany.

          10. Pogoda i klimat, obserwacje meteorologiczne.

          11. Właściwości różnych substancji i ich zastosowanie:

          1) metale i niemetale,

          2) mieszaniny jednorodne i niejednorodne,

          3) woda i roztwory wodne; rozpuszczanie i krystalizacja,

          4) właściwości materii o różnych stanach skupienia,

          5) przemiany chemiczne znane z życia codziennego (np. spalanie, korozja, ścinanie białka).

          12. Kinetyczno - molekularny model budowy materii.

          13. Podstawowe zjawiska fizyczne:

          1) mechaniczne,

          2) elektryczne i magnetyczne,

          3) optyczne i akustyczne.

          14. Czynności życiowe człowieka, etapy rozwoju człowieka ze szczególnym uwzględnieniem dojrzewania biologicznego, zasady higieny.

          15. Znaczenie wybranych gatunków roślin, grzybów i zwierząt dla człowieka.

          16. Bakterie i wirusy - zagrożenia i korzyści dla człowieka.

          17. Substancje szkodliwe dla organizmów żywych i ich oddziaływanie na środowisko przyrodnicze.

          18. Wpływ człowieka na środowisko przyrodnicze.

          19. Wpływ środowiska na zdrowie człowieka:

          1) substancje szkodliwe i ich wpływ na organizm człowieka,

          2) rola wody, powietrza, gleby, ich odtwarzalność, czystość i skażenie.

          20. Ziemia w Układzie Słonecznym, obserwacje astronomiczne.

          21. Podróże i odkrycia geograficzne.

          Osiągnięcia

          1. Całościowe postrzeganie rzeczywistości przyrodniczej.

          2. Obserwowanie przyrodniczych składników środowiska i ich opis.

          3. Gromadzenie i integrowanie wiedzy koniecznej do opisywania zjawisk przyrody.

          4. Rozpoznawanie stanów fizjologicznych organizmu człowieka. Dbałość o zdrowie przez stosowanie zasad higieny i korzystanie z różnych form rekreacji.

          5. Dostrzeganie walorów przyrodniczych najbliższego regionu, znajomość prawnie chronionych obiektów i obszarów przyrodniczych. Rozpoznawanie, z wykorzystaniem atlasów i prostych kluczy, pospolitych gatunków roślin i zwierząt.

          6. Dostrzeganie zależności między czynnikami środowiska przyrodniczego i kulturowego.

          7. Wyjaśnianie zjawisk fizycznych i astronomicznych.

          8. Obserwowanie i identyfikowanie różnorodnych substancji i procesów chemicznych w najbliższym otoczeniu.

          9. Właściwe korzystanie z dostępnych produktów chemicznych.

          10. Dostrzeganie wpływu działalności człowieka na środowisko przyrodnicze.

          11. Orientowanie się  w terenie.

          12. Czytanie i interpretowanie map, wykresów, tabel.

          13. Rozwiązywanie prostych zadań problemowych dotyczących miejsca zamieszkania i okolicy.

          14. Dostrzeganie kulturowych walorów najbliższego regionu.